„Prace nad nowelizacją ustawy z dnia 21 czerwca 2001 roku o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Ustawa) – jako potrzeba podjęcia inicjatywy ustawodawczej w zakresie jasnego określenia w Ustawie obowiązków gminy związanych ze wskazaniem pomieszczenia tymczasowego”
Postanowieniem z dnia 4 marca 2008 roku (S 2/08) Trybunał Konstytucyjny, w związku z wyrokiem z dnia 4 grudnia 2007 roku (K 26/05), na podstawie art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 roku o Trybunale Konstytucyjnym zasygnalizował Sejmowi – dla zapewnienia spójności systemu prawnego Rzeczypospolitej Polskiej – potrzebę podjęcia inicjatywy ustawodawczej w celu jasnego określenia w ustawie z dnia 21 czerwca 2001 roku o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (dalej: Ustawie) obowiązków gminy związanych ze wskazaniem tymczasowego pomieszczenia, o którym mowa w art. 1046§4 ustawy z dnia17 listopada 1964 roku – Kodeks postępowania cywilnego, mającego charakter ochronny oraz służącego zapobieganiu eksmisjom na bruk, które z kolei są uznawane za niehumanitarne i godzące w godność człowieka. W uzasadnieniu Trybunał wyjaśnił, że przepis ten zawiera normę postępowania egzekucyjnego, skierowaną do komornika i jako taki jest jasny i możliwy do stosowania. W toku rozpoznania sprawy Trybunał stwierdził jednak, że przywołany w tym przepisie obowiązek gminy wskazania pomieszczenia tymczasowego osobie, w stosunku do której orzeczono opróżnienie lokalu służącego zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych, bez orzeczeniu o prawie dłużnika do lokalu socjalnego lub zamiennego, wymaga jasnego ukształtowania i dookreślenia w przepisach prawa materialnego, regulującego obowiązki gminy w zakresie zaspokajania potrzeb mieszkaniowych wspólnoty samorządowej, które to zasady określa właśnie ustawa z dnia 21 czerwca 2001 roku o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego. Przepisy tej Ustawy szczegółowo normują zasady tworzenia zasobu mieszkaniowego gminy oraz obowiązki gminy w zakresie dostarczania lokali mieszkalnych, w tym lokali socjalnych. Jednakże, zdaniem Trybunału, nie są one dostosowane do sytuacji, w której gminy mają „wskazywać” tymczasowe pomieszczenie osobom, w stosunku do których orzeczono obowiązek opróżnienia lokalu służącego zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych, bez orzeczenia o uprawnieniu do lokalu socjalnego lub zamiennego. Po pierwsze przepisy ustawowe, a w szczególności kodeks postępowania cywilnego oraz sama Ustawa, nie określają, na jaki okres winno być udostępnione „tymczasowe pomieszczenie”. Termin „tymczasowe” sugeruje bowiem, że na okres przejściowy, a zatem nie na czas nieoznaczony. Jednakże z wspomnianej wyżej Ustawy wynika, że zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych wspólnoty samorządowej następuje przede wszystkim przy wykorzystaniu mieszkaniowego zasobu gminy (art. 4 ust. 3). Tymczasem, w myśl art. 20 ust. 2 Ustawy, lokale stanowiące mieszkaniowy zasób gminy, z wyjątkiem lokali socjalnych i lokali przeznaczonych do wynajmowania na czas trwania stosunku pracy, mogą być wynajmowane tylko na czas nieoznaczony. Prowadzi to więc to więc do tego, iż działając zgodnie z przepisami Ustawy, gmina może wynajmować lokale wchodzące w skład jej zasobu mieszkaniowego, z przeznaczeniem na „tymczasowe pomieszczenia” wyłącznie na czas nieoznaczone, co przeczy „tymczasowości”, a zatem przejściowości udostępnienia takiego pomieszczenia. Możliwe jest udostępnienie takiego pomieszczenia na czas oznaczony spoza zasobu mieszkaniowego gminy (art. 4 ust. 3 Ustawy), jednak częstokroć działanie takie może być nieracjonalne z punktu widzenia gospodarki gminy. A więc gminy, gospodarujące swoim mieniem i realizując określone zadania, powinny mieć możliwość kierowania się jasnymi, niesprzecznymi normami.
Po drugie, według Trybunału, podobne niejasności dotyczą zasad ustalania wysokości czynszu. Dlatego też należy dostosować przepisy Ustawy w taki sposób, aby było jasne, na czym polegają obowiązki gminy w zakresie „wskazania tymczasowego pomieszczenia”.
Zdaniem Trybunału ustawodawca, respektując konstytucyjnie chronione prawo własności, wprowadzając regulacje ochronne dla dłużnika, powinien również zabezpieczyć interesy właściciela, którego lokal może nie zostać opróżniony, pomimo prawomocnego orzeczenia sądu. Dlatego też chodzi o wprowadzenie i w tym zakresie stosownej regulacji, np. zakreślenie terminów udostępnienia pomieszczenia tymczasowego, czy uregulowania zasad dochodzenia roszczeń odszkodowawczych przez właścicieli.
W końcu w swym postanowieniu Trybunał zasygnalizował również potrzebę zagwarantowania ochrony członkom rodzin osoby, w stosunku do której orzeczono nakaz opróżnienia lokalu, ze względu na znęcanie się nad rodziną.
W art. 17 Ustawy zastrzeżono bowiem, iż mechanizmów ochronnych zagwarantowanych dłużnikowi, w stosunku do którego orzeczono nakaz opróżnienia lokalu (orzekanie przez sąd z urzędu o uprawnieniu do lokalu socjalnego – art. 14 Ustawy), oraz zakaz eksmisji w okresie od 1 listopada do 31 marca następnego roku, jeżeli eksmitowanemu nie wskazano lokalu, do którego ma nastąpić przekwaterowanie (art. 16 Ustawy), nie stosuje się do wypadków, w których powodem wydania wyroku nakazującego opróżnienie lokalu jest znęcanie się nad rodziną. Ochrona dłużnika przed „eksmisją na bruk”, wynikająca z obowiązującego art. 1046§4 kpc nie jest jednak wyłączona wobec osób, których eksmisję nakazano ze względu na znęcanie się nad rodziną. Zdaniem Trybunału i w tym względzie wprowadzenie stosownej regulacji jest konieczne dla zapewnienia spójności systemu prawa oraz poszanowania praw ofiar przemocy w rodzinie.
W związku z powyższym postanowieniem sygnalizacyjnym Trybunału Konstytucyjnego w Sejmie trwają prace nad przepisami, które uczyniłyby zadość wskazaniom tegoż Trybunału poprzez umożliwienie gminom wynajmowanie pomieszczeń tymczasowych osobom eksmitowanym. W senackim projekcie nowelizacji Ustawy z dnia 8 lipca 2010 roku w art. 2 ust. 1 po punkcie 6 dodano punkt 6a poprzez zdefiniowanie „pomieszczenia tymczasowego” jako wskazane przez gminę tymczasowe pomieszczenie, o którym mowa w art. 1046§4 kpc.
Co więcej senacki projekt wprowadza również zapis (po art. 5 dodaje się art. 5a) umożliwiający gminie na zawieranie umów o odpłatne używanie tymczasowego pomieszczenia na czas oznaczony, nie dłuższy jednak niż 12 miesięcy.
W art. 20 ust. 2 Ustawy sprecyzowano, iż lokale stanowiące mieszkaniowy zasób gminy, z wyjątkiem lokali socjalnych i lokali, o których mowa w ust. 3, oraz tymczasowych pomieszczeń, mogą być wynajmowane tylko na czas nieoznaczony.
Tymczasem w stanowisku Rządu do senackiego projektu ustawy o zmianie ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego z dnia 21 września 2010 roku krytykuje się zarówno projekt definicji pomieszczenia tymczasowego zaproponowane przez Senat, jak również to, iż w senackim projekcie przewiduje się nałożenie wyłącznie na gminy obowiązku zapewnienia pomieszczeń tymczasowych. Poza tym w stanowisku Rządu zauważono, iż w senackim projekcie uregulowania wymaga kwestia dotycząca sposobu postępowania z osobami, które pozostały w pomieszczeniu tymczasowym po upływie okresu (senackie 12 miesięcy), na jaki umowa była zawarta.
W związku z powyższym widać więc, że prace nad nowelizacją ustawy z dnia 21 czerwca 2001 roku o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego trwają. Z całą pewnością stwierdzić należy, iż nowelizacja ta jest niezwykle potrzeba dla jasnego ukształtowania
i dookreślenia w przepisach prawa materialnego obowiązków gminy w zakresie zaspokajania potrzeb mieszkaniowych wspólnoty samorządowej poprzez określenie zasad wskazywania przez gminy pomieszczeń tymczasowych dla osób eksmitowanych. Potrzebne jest to nie tylko dla zapewnienia spójności systemu prawnego Rzeczpospolitej Polskiej, ale przede wszystkim dla zapewnienia pewności praw i obowiązków osób, w stosunku do których orzeczono eksmisjęz lokalu, bez orzeczeniu o prawie tej osoby do lokalu socjalnego lub zamiennego.
opracowała:
Agnieszka Taciak
Aplikant radcowski
Skoczyński Wachowiak Strykowski
Kancelaria Prawna sp.k.
